Արդյունաբերական հասարակության երկրորդ շրջափուլում Եվրոպայի և Ամերիկայի երկրներում մշակույթը բարձրացավ որակական նոր մակարդակի: Նրա արդյունքները ընդունակ էին հասարակության լայն խավերին: Դա էր պահանջում արդյունաբերության բուռն զարգացումը: Անհրաժեշտ էին նոր տեխնիկային տիրապետող բանվորներ: Բարձրագույն կրթություն ստացած ճարտարագետները դարձան տնտեսության ղեկավարման հիմնական օղակը:
Ասվածը հնարավոր դարձավ դպրոցական համակարգի կատարելագործման հետևանքով։ 1870-ական թթ. զարգացած բոլոր երկրներում տարրական կրթությունը դարձավ պարտադիր: Ընդլայնվեց միջնակարգ կրթության համակարգը, որի ծրագրերում մեծ տեղ էին զբաղեցնում բնագիտական առարկաները: Ավանդական համալսարանների կողքին տարածում ստացան տեխնիկական բուհերը, որոնք պատրաստում էին ճարտարագետներ:
Գիտությունն սկսեց ընկալվել որպես հասարակության առաջընթացի կարևորագույն նախապայման: Պետությունները և առանձին ձեռներեցները հովանավորում էին հետազոտական հիմնարկների գործունեությունը` ինստիտուտներ, կենտրոններ, ակադեմիաներ: Սերտացավ տարբեր երկրների գիտնականների համագործակցությունը: Ստեղծվեցին միջազգային գիտական հիմնադրամներ, որոնք պարգևներ էին սահմանում հետազոտական լավագույն արդյունքների համար: Դրան ցից ամենահայտնին Շվեդական ակադեմիայի Նոբելյան հիմնադրամն էր, որը գործում է առ այսօր:
Նոր արդյունքներ արձանագրվեցին հիմնարար գիտությունների բնագավառում: Դրանց հեղինակները տարբեր երկրների ականավոր գիտնականներ էին՝ անգլիացիներ, ֆրանսիացիներ, գերմանացիներ, ռուսներ, ամերիկացիներ և այլք:
Տեսական նոր հետազոտությունների արդյունքում արմատապես փոխվեցին աշխարհի վերաբերյալ մարդկության պատկերացումները: Անգլիացի Չ. Դարվինն ստեղծեց մի կուռ տեսություն, որը բացատրում է կենդանական տեսակների միլիոնավոր տարիներ տևած աստիճանական զարգացումը՝ պարզից դեպի բարդը: Ռուս Դ. Մենդելեևը հայտնաբերեց քիմիական տարրերի պարբերականության օրենքը, որի շնորհիվ որոշարկվում է բոլոր տարրերի ճշգրիտ տեղը համակարգում:
Կանխագուշակվում են անգամ այն տարրերը, որոնք գիտությանը դեռ հայտնի չեն: Գերմանացի Ա. Այնշթայնը մշակեց տիեզերական ժամանակի, տարածության, նյութի զանգվածի, էներգիայի, շարժման նոր տեսություն: Դա արմատապես փոխեց տիեզերքի վերաբերյալ պատկերացումները, որոնք ձևավորվել էին Ռ. Դեկարտի և Ի. Նյուտոնի ժամանակներից ի վեր:
Հատկապես տպավորիչ էին փորձարարական գիտությունների ձեռքբերումները: Ստեղծվեցին գենետի կան (Գ. Մենդել), մանրէաբանությունը (Լ. Պաստյոր), էլեկտրադինամիկան (Ջ. Սաքսվել), ատոմային ֆիզիկան (Է. Ռեզերֆորդ, Ն. Բոր) և այլն: Քիմիկոսներին հաջողվեց ստանալ նոր արհեստական նյութեր, որոնք ներդրվեցին արդյունաբերության տարբեր բնագավառներում:
Խոշոր ճարտարագետ-գյուտարարների ջանքերով գիտության նվաճումներն ստացան կիրառական նշանակություն: Հայտնաբերվեցին ռադիոն (Գ. Մարկոնի), հեռախոսը (Ա. Բելլ), ներքին այրման շարժիչը (Գ. Դայմլեր), էլեկտրական լամպը (Թ. Էդիսոն): Դրանք և այլ գյուտեր էականորեն փոխեցին մարդկանց կյանքն ու կենցաղը:
Հումանիտար գիտություններ
Արդյունաբերական հասարակության զարգացումը նոր խնդիրներ առաջադրեց հումանիտար գիտություններին: Դա սերտորեն կապված էր հասարակական հարաբերությունների, մարդու և նրա կենսագործունեության միջավայրի փոփոխությունների հետ: Դրանց գիտական բացահայտումը վերապահված էր ինչպես ավանդական, այնպես էլ նոր ձևավորվող հասարակական գիտություններին: Դրանցից էին իմաստասիրությունը (փիլիսոփայություն), պատմագիտությունը, տնտեսագիտությունը, լեզվաբանությունը, իրավագի տությունը: Բազում հետազոտություններ, հանրամատ չելի գրքեր նպաստեցին հումանիտար գիտությունների զարգացմանն ու տարածմանը:
Հույժ կարևոր էր նոր գիտության՝ հոգեբանության ի հայտ գալը: Այն խնդիր ուներ ուսումնասիրելու մարդու ներաշխարհը, նրա զգայությունները, հույզերը, ապրումները, մտավոր գործողությունները
Մարի Մուղդուսյանի ուսումնական բլոգը 